Tăng động giảm chú ý (ADHD) và dấu hiệu cảnh báo cần biết

Những người gặp vấn đề rối loạn tăng động giảm chú ý thường gặp khó khăn trong việc tập trung và có dấu hiệu bốc đồng, tăng động hơn thông thường. Nếu bạn thấy mình hoặc con bạn, người thân đang có những biểu hiện tương tự, đây có thể là một dấu hiệu cần cảnh giác. Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn hiểu chi tiết hơn về hội chứng rối loạn tăng động giảm chú ý.

Bệnh tăng động giảm chú ý là gì?

Rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD) là một rối loạn thần kinh được biểu hiện bằng tình trạng kém phát triển về sự chú ý, tập trung. Rối loạn này thường xuất hiện ở thời thơ ấu và kéo dài đến giai đoạn trưởng thành.

Trẻ khi bị rối loạn tăng động giảm chú ý sẽ khó có thể kiểm soát được các hành vi của mình, từ đó có thể kèm theo kèm theo chứng tăng động, bốc đồng, có các hành động không quan tâm đến kết quả. Hội chứng này có thuật ngữ tiếng Anh là Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder.

Theo dữ liệu thống kê từ CDC Hoa Kỳ (Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh) cho biết, có đến hơn 6,1 triệu trẻ em tại đây mắc ADHD vào năm 2016. Trong đó có khoảng 3,3 triệu trẻ em từ 12 – 17 tuổi, 2,4 triệu trẻ em từ 6 – 11 tuổi, hơn 338.000 trẻ em từ 2 – 5 tuổi.

Theo thống kê khác từ Bệnh viện Nhi Trung ương, có khoảng 3 – 8% trẻ em tại Việt Nam cũng đang mắc hội chứng này. Lứa tuổi thường gặp khoảng từ 6 – 7 tuổi và tỷ lệ bé trai mắc cao hơn so với bé gái.

Rối loạn tăng động nếu không được quản lý phù hợp có thể gây khó khăn đến cuộc sống của người bệnh. Ví dụ như:

• Khiến trẻ thường có xu hướng đấu tranh trong lớp học, từ đó dẫn đến thất bại về học tập và có thể bị những người xung quanh đánh giá.
• Trẻ bị ADHD có xu hướng gặp nhiều thương tích, tai nạn hơn so với trẻ thông thường.
• Khi trưởng thành, người bị ADHD có thể gặp khó khăn khi giao tiếp xã hội.
• Có xu hướng lòng tự trọng kém, tăng nguy cơ bị làm dụng rượu, thuốc lá hoặc có các hành vi phạm pháp.

Tăng động giảm chú ý ở Việt Nam phổ biến với trẻ từ 6 - 7 tuổi

Phân loại tăng động giảm chú ý

Để giúp quá trình chẩn đoán, quản lý ADHD được nhất quán và hiệu quả hơn, APA (Hiệp hội Tâm lý Hoa Kỳ) đã chia bệnh thành 3 nhóm khác nhau. Bao gồm tăng động chủ yếu không chú ý, rối loạn chủ yếu tăng động/bốc đồng và nhóm kết hợp cả hai. Cụ thể như sau:

Tăng động chủ yếu không chú ý: Là nhóm những người khó có thể tập trung, chú ý để hoàn thành được các công việc theo hướng dẫn. Trẻ bị mắc ADHD có thể không chẩn đoán được chính xác, bởi các bé thường sẽ không có xu hướng biểu hiện quá nhiều. Loại ADHD này phổ biến hơn ở các bé gái.

Rối loạn chủ yếu là tăng động/bốc đồng: Những người bị chứng rối loạn này thường có biểu hiện rõ rệt hơn bởi các hành vi bốc đồng và hiếu động quá mức. Ngoài ra có thể bao gồm sự bồn chồn, không kiên nhẫn hoặc hay làm gián đoạn vào cuộc trò chuyện của người khác.

Rối loạn tăng động giảm chú ý phối hợp: Đây được xem là loại ADHD phổ biến nhất. Họ sẽ là những trường hợp bị ADHD phối hợp các triệu chứng tăng động, hiếu động và kém chú ý. Tuy vậy, các loại ADHD có thể thay đổi theo thời gian và ảnh hưởng đến quá trình điều trị, quản lý bệnh.

Nguyên nhân tăng động giảm chú ý

Hiện tại, vẫn chưa tìm ra nguyên nhân chính xác gây ra tình trạng tăng động giảm chú ý là gì. Một số giả thiết về nguyên nhân gây ra tình trạng này có thể tóm tắt như sau:

• Phần lớn ADHD là một bệnh lý có nguồn gốc thần kinh, trong đó di truyền có tác dụng hoặc vai trò nào đó gây ra ADHD.
• Một số nghiên cứu được đăng tải lên NCBI (Thư viện Y khoa Quốc gia Hoa Kỳ) cũng cho biết, giảm dopamine có thể là một yếu tố gây ra tăng động giảm chú ý. Đây là chất hoá học ở não bộ có chức năng chuyển các tín hiệu thần kinh. Dopamine đóng vai trò quan trọng với việc kích hoạt các phản ứng, chuyển động cảm xúc.
• Một nghiên cứu khác cũng được đang tải lên NCBI lại cho thấy rằng, khác biệt về cấu trúc trong não bộ cũng có thể là nguyên nhân gây ra rối loạn tăng động giảm chú ý.

Nguyên nhân dẫn đến tăng động giảm chú ý vẫn chưa được xác định cụ thể

Tuy vậy, sẽ có một số yếu tố có thể khiến nguy cơ bị ADHD xảy ra cao hơn, ví dụ như:

• Yếu tố di truyền: Nếu trong gia đình bạn có người thân gặp tình trạng này, bạn có nguy cơ bị cao hơn.
• Thường xuyên phải tiếp xúc với môi trường làm việc độc hại, ví dụ như chì, sơn,…
• Người mẹ khi mang thai thường xuyên sử dụng rượu, ma túy, thuốc lá.
• Trẻ bị sinh non.

Dấu hiệu cảnh báo tăng động giảm chú ý

Nhận biết càng sớm càng tốt về chứng rối loạn tăng động giảm chú ý sẽ giúp việc chẩn đoán, điều trị quản lý hiệu quả hơn. Cụ thể như sau:

Biểu hiện tăng động giảm chú ý

Sự mất tập trung, có hành vi tăng động và bốc đồng là những biểu hiện cơ bản của rối loạn tăng động giảm chú ý. Nếu có ít nhất từ 6 biểu hiện sau đây và kéo dài từ 6 tháng trở lên với mức độ không phù hợp với sự phát triển, bạn nên sắp xếp cho người bệnh gặp bác sĩ càng sớm càng tốt:

Biểu hiện không chú ý, bao gồm:

• Không chú ý đến các chi tiết, thường xuyên mắc các lỗi bất cẩn trong học tập, công việc, cuộc sống hàng ngày.
• Gặp khó khăn trong việc duy trì sự chú ý để thực hiện một nhiệm vụ, công việc hoặc trò chơi nào đó.
• Không tuân theo hướng dẫn hoặc khó hoàn thành được công việc.
• Gặp khó khăn khi quản lý tổ chức các hoạt động, công việc, nhiệm vụ.
• Có thái độ, hành vi né tránh hoặc không thích đối với những nhiệm vụ cần đến sự tập trung tinh thần quá cao.
• Có thể hay bị mất đồ đạc cần thiết trong cuộc sống hàng ngày.
• Hay quên, dễ bị phân tâm.

Mất tập trung, bốc đồng là dấu hiệu phổ biến của tăng động giảm chú ý

Biểu hiện về tăng động/bốc đồng, bao gồm:

• Không thể ngồi yên quá lâu, thường có những hành vi như vặn vẹo, gõ tay, chân,… nếu phải ngồi quá lâu.
• Luôn trong trạng thái di chuyển, chuyển động liên tục và thường xuyên.
• Chạy xung quanh, leo trèo ở những tình huống không phù hợp.
• Gặp khó khăn khi phải chơi, thực hiện các hoạt động cần sự im lặng.
• Thường xuyên nói quá nhiều.
• Thường không trả lời rõ ràng khi được hỏi hoặc thường xuyên ngắt lời người hỏi.
• Gặp khó khăn khi được yêu cầu xếp hàng, chờ đến lượng.
• Thường xuyên có hành vi làm gián đoạn vào các cuộc trò chuyện, hoạt động của người khác.

Ngoài ra, ADHD thường sẽ đi kèm theo một số vấn đề tâm lý, phát triển khác. Ví dụ như:

• Rối loạn lo âu: Thường xuyên lo lắng, căng thẳng quá mức, có thể bao gồm cả rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD).
• Khuyết tật học tập: Khả năng đọc, viết, hiểu, giao tiếp không được bình thường.
• Rối loạn điều hòa tâm trạng: Thược xuyên cáu kỉnh và khó có thể chịu được sự thất vọng.
• Rối loạn tâm trạng: Bao gồm như trầm cảm, rối loạn lưỡng cực, có các hành vi hưng cảm quá đà.
• Rối loạn phổ tự kỷ: Biểu hiện bằng sự không bình thường trong nhận thức, giao tiếp với xã hội hoặc với người khác.
• Rối loạn thách thức chống đối (ODD): Là những hành vi thách thức, tiêu cực, có tính thù địch với xã hội.
• Rối loạn TIC/hội chứng Tourette: Rối loạn liên quan đến chuyển động lặp đi lặp lại hoặc những âm thanh không mong muốn phát ra mất kiểm soát.

Trầm cảm, lo âu có thể xuất hiện cùng rối loạn tăng động giảm chú ý

Chẩn đoán và kiểm tra chính xác

Nhìn chung, trẻ em thường được thực hiện kiểm tra, chẩn đoán khi có các triệu chứng cốt lõi trong cuộc sống và dưới 12 tuổi. Hiện tại, vẫn chưa có phương pháp cụ thể nào được thực hiện để chẩn đoán rối loạn tăng động giảm chú ý. Bác sĩ sẽ cần phối hợp nhiều cách kiểm tra khác nhau, bao gồm:

• Kiểm tra y tế: Kiểm tra về những dấu hiệu, triệu chứng đặc trưng của bệnh.
• Thu thập thêm các thông tin về tiền sử bệnh lý của cá nhân người bệnh, của gia đình, quá trình học tập, làm việc,…
• Đánh giá qua các bảng câu hỏi, phỏng vấn: Được sử dụng cho các thành viên trong gia đình hoặc người thân, bạn bè xung quanh.
• Sử dụng tiêu chí ADHD từ “Sổ tay Chẩn đoán và Thống kê về Rối loạn Tâm thần DSM-5” được xuất bản từ APA. 
• Sử dụng hệ thống hỗ trợ đánh giá dựa trên điện não đồ thần kinh (NEBA) để đo lường các sóng não bộ và beta. Từ tỷ lệ của theta/beta sau khi đánh giá có thể giúp hỗ trợ chẩn đoán thêm về ADHD.

Tăng động giảm chú ý có chữa được không?

Tăng động giảm chú ý là một tình trạng mãn tính và không thể chữa khỏi. Tuy vậy, sẽ có một số phương pháp điều trị bằng thuốc, quản lý hành vi có thể giúp cho người bệnh giảm bớt khó chịu và ảnh hưởng của ADHD gây ra.

Điều trị quản lý bằng thuốc

Nhóm thuốc kích thích tâm lý được xem là một sự lựa chọn để giúp điều trị, quản lý tăng động giảm chú ý hiệu quả hiện nay. Theo thống kê, những người bị ADHD sử dụng loại thuốc này cho thấy có hiệu quả từ 70 – 90%.

Các loại thuốc kích thích được sử dụng để tăng cường, cân bằng mức độ các chất dẫn truyền thần kinh trong não bộ. Từ đó giúp cải thiện được các triệu chứng của bệnh. Nhóm thuốc này thường gồm 2 loại chính là:

• Methylphenidates: Methylphenidate, dexmethylphenidate.
• Amphetamine: Dextroamphetamine, dextroamphetamine-amphetamine.

Thuốc kích thích tâm lý đang được sử dụng điều trị tăng động giảm chú ý

Tuy nhiên, có một số nghiên cứu chỉ ra rằng, việc sử dụng các loại thuốc kích thích này có thể gây ra lo ngại với tim mạch và làm tăng nguy cơ các triệu chứng bị trầm trọng hơn. Ví dụ như:

• Vấn đề tim mạch: Gây tăng huyết áp, tăng nhịp tim.
• Vấn đề tâm thần: Tăng nguy cơ bị kích động, các triệu chứng loạn thần, hưng cảm.

Điều trị quản lý hành vi

Các phương pháp như liệu pháp hành vi, tâm lý trị liệu, liệu pháp gia đình,… sẽ được áp dụng kèm với quá trình điều trị bằng thuốc. Ví dụ như:

Liệu pháp hành vi: Giáo viên, người thân sẽ được bác sĩ hướng dẫn về các chiến lược thay đổi hành vi. Ví dụ như tạo ra hệ thống phần thưởng theo thời gian chờ để giúp trẻ giảm tăng động hơn.

Tâm lý trị liệu: Các chuyên gia, bác sĩ tâm lý sẽ thực hiện trò chuyện, tư vấn và khuyến khích người bệnh nói về các vấn đề khiến họ bận tâm. Từ đó khám phá được các hành vi tiêu cực, hạn chế nó và đối phó được với các triệu chứng của tăng động giảm chú ý.

Liệu pháp gia đình: Giúp cho người thân, bố mẹ có thể đối phó được với các căng thẳng khi sống chung cùng người bệnh. 

Các yếu tố hỗ trợ điều trị khác cần biết

Ngoài sử dụng thuốc, theo khuyến cáo của CDC, việc thay đổi lối sống cũng có thể giúp kiểm soát được các triệu chứng của ADHD. Trung tâm này khuyến nghị như sau:

• Người bệnh cần thực hiện chế độ ăn uống dinh dưỡng, cần bằng chất.
• Hoạt động ít nhất 60 phút thể chất mỗi ngày.
• Ngủ nhiều hơn, tối thiểu từ 9 - 11 giờ/đêm.
• Giới hạn thời gian sử dụng tivi, máy tính, điện thoại hàng ngày.  Đối với trẻ từ 2 – 5 tuổi giới hạn dưới 60 phút/ngày.
• Tập yoga, đi dạo ngoài trời,... giúp người tăng động giảm chú ý khá hiệu quả. Người thân cần kiên trì kết hợp hỗ trợ người bệnh tạo thói quen giúp làm dịu tâm trí.

Ăn đủ, cân bằng dinh dưỡng có thể hỗ trợ cải thiện tăng động giảm chú ý

Ngoài ra, việc sử dụng thêm các loại thảo dược thiên nhiên để tăng cường được sức khỏe của não bộ, tăng hoạt động phản xạ của thần kinh. Từ đó giúp hỗ trợ quá trình kiểm soát tình trạng rối loạn tăng động giảm chú ý. Một số thảo dược bạn có thể tham khảo như đinh lăng, thăng ma, ginkgo biloba (bạch quả),… Trong đó:

Ginkgo biloba: Có tác dụng tăng cường được lưu lượng máu lên não bộ, cải thiện các triệu chứng do rối loạn tăng động giảm chú ý gây ra. Tác dụng này đã được tác giả Fereshteh Shakibaei cùng cộng sự nghiên cứu tại đề tài “Ginkgo biloba trong điều trị rối loạn tăng động giảm chú ý ở trẻ em và thanh thiếu niên” năm 2015.

Đinh lăng: Giúp tăng biên độ điện thế não, giảm tỷ lệ sóng delta, tăng tỉ lệ sóng alpha, beta để giúp các tế bào thần kinh có khả năng tiếp nhận tốn hơn. Ngoài ra, đinh lăng còn được hỗ trợ giúp tăng hoạt động phản xạ, cải thiện khả năng học tập, tính tập trung ở trẻ. Tác dụng này đã được GS Ngô Ứng Long và cộng sự của mình nghiên cứu tại Học viện Quân Y.

Khi phối hợp các thảo dược này với một số thành phần khác, người bệnh có thể tăng được khả năng phản xạ tốt hơn. Các chất dẫn truyền thần kinh cũng được tăng sinh, từ đó điều hòa hoạt động của não, tăng cường trí nhớ, sự tập trung, chú ý tốt hơn.

Một số thảo dược hỗ trợ cải thiện triệu chứng tăng động giảm chú ý

Rối loạn tăng động giảm chú ý nếu không được quản lý kịp thời sẽ có thể gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến cuộc sống của người bệnh. Tuy vậy, nếu kiên trì thực hiện các biện pháp quản lý, người bị ADHD vẫn có thể tận hưởng được cuộc sống tương tự một người bình thường.

Trên đây là những thông tin tham khảo về rối loạn tăng động giảm chú ý. Nếu bạn còn bất kỳ thắc mắc nào, vui lòng đặt lại câu hỏi tại phần bình luận để nhận được lời giải đáp chi tiết hơn.
TÀI LIỆU THAM KHẢO

https://www.cdc.gov/ncbddd/adhd/index.html

https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/adhd/diagnosis-treatment/drc-20350895

https://www.webmd.com/add-adhd/childhood-adhd/attention-deficit-hyperactivity-disorder-adhd